“У нас няма культуры грамадскага ўдзелу”
“У мяне зараз уражанне, што я вам раскажу банальнасці: усім зразумела, што грамадскасць мусіць удзельнічаць у прыняцці рашэнняў”, - так пачала свой выступ Ірына Сухій, афіцэр па адвокасі таварыства "Зялёная сетка", ГА "Экадом".
Здавалася б, удзел трэба і мясцовым жыхарам з экаактывістамі, і бізнесу з дзяржавай. Але пра сацыяльную адказнасць бізнеса ў нас пачалі гаварыць зусім нядаўна, а дзяржорганы лічаць калі не ворагамі, то дакладна не сябрамі.
Жыхары гораду цікавяцца пераважна тым, што тычыцца іх непасрэдна – Кемпінскім, але толькі калі той сапсаваў ім панараму. Экаактывісты, несістэмныя, і, “напэўна, адна з праблем удзелу грамадскасці – мы вельмі спарадычна пачынаем у нечым удзельнічаць, - кажа Ірына. - Няма ў нас культуры грамадскага ўдзелу. Будзе абмяркоўвацца Генплан гораду – колькі з нас зазірне туды?”
Другая праблема – дужа шмат абмеркаванняў праходзяць, калі абмяркоўваць ужо нешта позна, застаецца толькі праінфармаваць. І гэта побач са страхам абмеркаванняў у тых, хто забудоўвае і г.д. – занадта шмат там раздражнення, якое бярэцца з немагчымасці на нешта паўплываць.
Для ідэальнага абмеркавання, якога ў нас пакуль няма, на думку Ірыны, неабходна некалькі рэчаў. Адна з іх – шмат часу, што нязвыкла на постсавецкай прасторы. А таксама:
-
Мець мэтай насамрэч абмеркаваць з людзьмі. Мэта праінфармаваць, замаскіраваная пад нешта іншае, прыводзіць да негатыву.
-
Альтэрнатыўнасць: мо немагчыма ўлічыць меркаванне кожнага, але нашмат больш атрымаецца, калі абмяркоўваць на перадпраектнай стадыі, калі яшчэ не ўкладзеныя мільёны.
-
Зваротная сувязь: зараз пасля прыняцця рашэння найчасцей дзяржорганы не даюць адказаў наконт прынятых/адкінутых прапановаў.
-
Уключэнне ўсіх зацікаўленых бакоў: часта кажуць, што пытанні абмяркоўваюцца спецыфічныя, людзі не зразумеюць. Тлумачэнне мусіць быць на ўзроўні, зразумелым тым, для каго ідзе будоўля - жыхарам.
-
Мэты абмеркавання мусяць быць рэалістычнымі: не пратэставаць супраць парковак агулам, а за іх вынас з двара.
Падсумоўваючы, Ірына назвала ўдзел людзей у нас сімвалічным – праз інфармаванне: “А вельмі часта і гэта не адбываецца, прачынаешся – а ў цябе ў двары плот і нешта будуюць… Мала каму ў Беларусі трэба ўдзел грамадзянаў і мала адэкватных механізмаў”.
Беларусь ратыфікавала Архускую канвенцыю, зараз яна імплементуецца ў заканадаўства, і не так даўно Беларусь атрымала рэкамендацыі ад сакратара Канвенцыі ў адказ на скаргу НДА - працэс ідзе. Але, на думку Ірыны, для таго, каб законы запрацавалі, галоўнае – удзел грамадства.
Законныя формы: ідэальныя і недасягальныя
“Ірына намалявала ідэальны малюнак. Я раскажу, якія механізмы дае нашая дзяржава”, - кажа Таццяна Сініца, юрыст таварыства “Зялёная сетка”. Іх два - грамадскае абмеркаванне і грамадская экалагічная экспертыза.
Грамадскае абмеркаванне можа адбывацца ў адносінах горадабудаўнічых аб’ектаў, справаздачы аб ацэнцы ўздзеяння на наваколле (рус. ОВОС) і пры выдачы дазволу на выдаленне некаторых аб’ектаў расліннага свету.
Самыя складаны выпадак з горадабудаўніцтвам – там прадугледжанае абмеркаванне ў форме інфармавання і аналалізу грамадскага меркавання і ў форме працы камісіі.
“Сама назва кажа аб тым, што як такога абмеркавання не прадугледжана, - упэўненая Таццяна. - Напрыклад, у форме інфармавання будзе праводзіцца абмеркаванне Генплану Мінска”.
Аналіз грамадскага меркавання з’яўляецца аналізам прапановаў грамадскасці, і зваротная сувязь тут не прадугледжана. У форме камісіі разглядаюцца, напрыклад, праекты што тычацца парковак ці дваровых пляцовак. Вельмі важна, што ў камісію могуць трапіць мясцовыя жыхары ў колькасці да трох чалавек. У адрозненне ад папярэдняй формы, тут на прапановы дадуць аргументаваныя, падрабязныя адказы на сайце выканкаму.
Ацэнка аналізу аб уздзеянні на наваколле робіцца пры будоўлі ЦЭЦ, чыгункі, захавання адходаў і любых аб’ектаў, якія могуць уплываць на наваколле. Яна мусіць праводзіцца на стадыі распрацоўкі праекту, і грамадскае абмеркаванне – адзін з абавязковых этапаў аналізу. Але сход для гэтага адміністрацыя правядзе толькі па заяве мясцовых жыхароў.
“На жаль, сход не азначае, што там будзе праводзіцца галасаванне, - тлумачыць Таццяна. - Вы можаце задаць пытанні, выступіць, атрымаць адказы. Але рашэнне ўжо прынята, абмяркоўваюцца дэталі”.
Самая дэмакратычная і камічная працэдура на выданне дазволу на выдаленне аб’ектаў расліннага свету. Для высечкі любога дрэва трэба дазвол мясцовага выканкаму, а для яго патрэбнае грамадскае абмеркаванне з мясцовымі жыхарамі і галасаванне.
“Праблема ў тым, што ў заканадаўстве процьма выключэнняў. І па сутнасці выпадкаў, калі такое грамадскае абмеркаванне мусіць праводзіцца, няма, - падсумоўвае Таццяна. - Працэдура ідэальная, але фактычна яе могуць не праводзіць ніколі”.
Грамадская экалагічная экспертыза – для тых жа выпадкаў, што і дзяржаўная. Ініцыяваць могуць грамадзяне і НДА, са сваімі адмыслоўцамі і за свае грошы. У астатнім працэдура ідэнтычная, а вынікі носяць рэкамендацыйны характар, нават калі яны супрацьлеглыя дзяржаўнай экспертызе. Праўда, да агульнай дакументацыі іх дададуць.
