А сёлета такі ж выклік на тыдзень прапануюць зрабіць у адносінах да вады і паветра, каб пераасэнсаваць сваё стаўленне да гэтых рэсурсаў. Заданні для ўсіх, хто хоча зрабіць сваё жыццё больш экалагічным, будуць з’яўляцца з 4 па 10 траўня ў Telegram чаце ЧАТ ONLINE #7daychallenge, да якога яшчэ можна далучыцца.
На анлайн-адкрыцці новага тыдні чэленджа выступіла пасол Швецыі ў Беларусі Крысціна Юханесан: “Мы вырашылі не супыняцца толькі на ежы і сёння пачынаем другую частку праекта. Гэтым разам нашы эксперты надзяляюць вялікую ўвагу вадзе і паветру, што вельмі актуальна. Сёння, калі ў свеце існуюць пэўныя абмежаванні, добра, што ў нас ёсць магчымасць сустрэцца анлайн, пераглядзець свае дзеянні і набыць новыя экалагічныя звычкі”.
Тым, хто будзе ўдзельнічаць у гэтым чэленджы, будуць дапамагаць эксперты: даваць парады і тлумачыць, што не так з нашымі бытавымі звычкамі. Першыя карысныя настаўленні ўжо паступілі.
Пра паветра
Каардынатар ініцыятывы Minsk Smart City Міхаіл Дарашэвіч падзяліўся спасылкамі, па якіх можна сачыць за якасцю паветра ў Беларусі:
– Праект грамадскага маніторынгу паветра Беларусі AIRMQ
Увогуле, па словах эксперта, звычка сачыць за якасцю паветра павінна быць такой жа натуральнай, як глядзець тэмпературу на вуліцы перад выхадам.
Міхаіл Дарашэвіч з камандай рэалізуе праект AIRMQ ужо не першы год, таму падзяліўся некаторымі высновамі, якія яны ўжо зрабілі.
Праект пачаўся ў Асмолаўцы: вывучалі ці адрозніваюцца паказчыкі якасці паветра ўнутры квартала і на ажыўленай вуліцы Багдановіча. Сачылі за колькасцю PM2.5 у паветры. Гэта цвёрдыя часціны, памерам менш за 2,5 мікрон. Іх дыяметр у 30 разоў менш за чалавечы волас.
Да іх адносіцца пыл, зала, сажа, сульфаты і нітраты ва ўзважаным стане ў паветры. Згодна з Сусветнай арганізацыяй аховы здароўя, норма канцэнтрацыі часцін PM2.5 – 25 мікраграм на кубаметр.
Ініцыятыва эксперыментальна пацвердзіла, што, напрыклад, навагоднія салюты моцна змяняюць якасць паветра. На графіку можна бачыць, што каля 1-2 часу ночы 1 студзеня адбываецца надзвычайны рост цвёрдых часцінак у паветры. Як раз тады, калі ўсе запускаюць феерверкі.
Дарэчы, калі людзі сышлі на самаізаляцыю, паветра настолькі ачысцілася, што гэта сапраўды заўважыў датчык на вуліцы Кісялёва ў сталіцы. Прыкладна з 1 красавіка канцэнтрацыя цвёрдых часцінак у паветры відавочна паменшылася.
Пра ваду
Старшыня эколага-краязнаўчага грамадскага аб’яднання “Неруш” Уладзімір Зуеў адзначае, што Беларусі пашчасціла на забяспечанасць воднымі рэсурсамі. У нас на аднаго чалавека прыходзіцца 6,1 тысяч кубаметраў вады. У Польшчы гэты паказчык – 1,7 тыс. куб. м, в Украіне – 4,1 тыс. куб. м. Пры гэтым вада размеркаваная як па паверхневых водных аб’ектах, так і пад зямлёю.
Увогуле беларусы спажываюць каля 1200 мільёнаў кубаметраў у год. Прычым палову бяруць з паверхневых крыніц, а палову – з падземных. Яны выкарыстоўвацца для патрэб камунальна-бытавога сектара, для прамысловасці і сельскай гаспадаркі.
Практычна ўсе населеныя пункты бяруць ваду з падземных крыніц, за выключэннем Мінска (часткова бярэ з Віленскага вадасховішча) і Гомеля (з Сожа). Якасць вады, якая прыходзіць у нашы дамы, у большасці выпадкаў добрая.
У чым плюс вады з глыбокай свідравіны – яна знаходзіцца ў тых геалагічных гарызонтах, якія склаліся шмат мільёнаў гадоў таму, калі яшчэ не было чалавека, прамысловых прадпрыемстваў. Але ж ёсць два натуральных, але не вельмі карысных кампанента ў вадзе: жалеза і радон.
Прыкладна пятая частка насельніцтва Беларусі ўжывае ваду з перавышанай канцэнтрацыяй жалеза. Калі яно пачынае ўзаемадзейнічаць з кіслародам, то пераўтвараецца ў рыжа-карычневыя камякі, таму яго даволі лёгка пазнаходзіць. Такая вада можа быць небяспечнай для бытавой тэхнікі: пральнай і пасудамыечнай машын, бо будзе забіваць фільтры. А чалавеку яна шкодзіць слізістую і эмаль зубоў.
Радыяактыўны газ радон з’яўляецца натуральным чынам уздоўж геалагічных разломаў. З вадой ён выходзіць у атмасферу. Таму ванну і кухню трэба абавязкова праветрываць, каб радон не накопліваўся.
Яшчэ можна заўважаць у вадзе солі кальцыю і магнію, якія забяспечваюць прыродную жорсткасць вады. Яны могуць асядаць ў выглядзе накіпу на імбрычку.
Ва многіх месцах у Беларусі пітное водазабеспячэнне вядзецца з калодзежаў і неглыбокіх свідравін. Тут ёсць таксама небяспека.
У калодзежнай вадзе могуць утрымлівацца нітраты, прадукты празмернага ўгнаення, прадукты распаду арганічных адходаў. Па розных ацэнках, 40 – 60 % калодзежнай вады ў Беларусі ўтрымлівае перавышаную канцэнтрацыю нітратаў. Таксама небяспечным забруджвальнікам вады можа быць аміяк, які трапляе ў сцёкі з-за няправільнага вядзення сельскай гаспадаркі.
Па меры праходжання па трубах вада таксама можа накопліваць небяспечныя рэчывы. Не сакрэт, што ва многіх населеных пунктах трубы вельмі старыя, з карозіяй. Самы галоўны паказчык – пах. Калі вада нечым пахне, яна мае ў сабе прымесі, і яе трэба правяраць.
Ад дадатковых кампанентаў можна пазбаўляцца фільтрамі, але трэба ведаць склад менавіта вашай вады. Для гэтага пробу вады неабходна аднесці ў лабараторыю.
Практычна ў любым раёне краіны ёсць цэнтры гігіены і эпідэміялогіі, дзе праводзяць такія даследаванні. Дастаткова праверыць кіслотнасць, утрыманне нітратаў, жалеза, агульную жорсткасць – спіс можна працягваць у залежнасці ад таго, наколькі кішэнь дазваляе.
Пасля выкарыстання чалавекам вада вяртаецца ў прыроду. Мы выліваем каля 1000 мільёнаў кубаметраў назад. 60 % з іх – жыллёва-камунальныя адходы. На выхадзе яны фільтруюцца ад буйнога смецця. А на другім этапе ачышчаюцца актыўным ілам: бактэрыямі, якія збіраюць арганічныя рэчывы. Але ж практычна ўсё неарганічнае застаецца ў вадзе і сцякае ў наваколле.
Забруджвае ваду сінтэтычная хімія. Першы шкодны кампанент – павярхоўна актыўныя рэчывы. Другі – фасфаты. У пральным парашку абодва аблягчаюць аддзяленне бруду ад тканіны, па стандартах, фасфатаў у ім можа ўтрымлівацца ад 5 да 15 %.
Калі стокі ачышчаюцца недастаткова, небяспечныя рэчывы трапляюць у навакольная асяроддзе і выклікаюць працэсы актыўнага расплоджвання сіне-зялёных водарасцей. У выніку вада зелянее.
Водарасці з’ядаюць фасфаты і выдзяляюць у ваду таксіны. Плюс яны паглынаюць кісларод, што можа прыводзіць нават да летніх замораў рыбы. Таму зараз адна з галоўных праблем – зніжэнне фасфатаў у сцёкавых водах. Для гэтага спрабуюць ўдасканаліць гарадскія ачышчальныя збудаванні.
“Калі мяняць свае паводзіны і пераходзіць да натуральных рэчываў для чысткі, мы можам знізіць нагрузку на гарадскія ачышчальныя збудаванні і на гарадское асяроддзе”, – кажа эксперт.
Адна з даволі новых праблем – мікрапластык. Ён накопліваецца ў жывых арганізмах. І праблема ў тым, што ён становіцца порыстым і пачынае, як губка, усмоктваць іншыя забруджвальнікі, як то пестыцыды, цяжкія металы.
Яшчэ адна праблема – астаткі фармацэўтычных прэпаратаў. Яны трапляюць у каналізацыю і на ачышчальных збудаваннях не абясшкоджваюцца. Каля 50 розных медыцынскіх прэпаратаў вельмі ўстойлівыя ў наваколлі. Самыя небяспечныя з іх – антыбіётыкі і гарманальныя прэпараты.
Што рабіць, каб берагчы наваколле
– знізіць ужыванне вады. Напрыклад, рэшту вады, якая застаецца пасля работы пральнай машыны, можна выкарыстоўваць для змыву ўнітазу.
– абмежаваць выкарыстанне бытавой хіміі. Не выкарыстоўваць тыя, што ўтрымліваюць сінтэтычныя дадаткі, а замяніць іх натуральнымі – напрыклад, содай і гарчыцай. Выкарыстоўваць больш актыўна гаспадарчае мыла, якое хутка разлагаецца ў асяроддзе.
– перайсці з сінтэтычнага да натуральнага адзення, бо з сінтэтыкі ўтвараецца мікрапластык, які таксама трапляе ў ваду.
– не змываць фармацэўтычныя прэпараты ў каналізацыю. Нават калі немагчыма іх выкінуць у спецыяльны кантэйнер, імкнуцца ўтылізаваць рэшту больш ашчадна для асяроддзя: з агульным смеццем на звалку.
– кантраляваць якасць вады. Празрыстасць нічога не гарантуе. Нават крынічкі, якія лічаць чыстымі, насамрэч часта ўтрымліваюць нітраты, забруджвальнікі, якія нельга знайсці ні па колеру, ні па паху. Іх выявіць можна толькі ў лабараторыі. А пазбавіцца ад іх – толькі спецыяльнымі фільтрамі.
– рабіць больш глыбокія свідравіны, своечасова чысціць калодзежы.