«Даўно б знеслі, каб горад грошы меў…»
Спыняемся ў Падкрыжаках каля велічэзнага драўлянага крыжа. Побач калонка, з якой жанчына набірае ваду ў пластыкавыя бутлі.
«А што лепш? Толькі транспарту болей стала. Колькі ўжо прасілі нам знак паставіць, каб чужыя машыны побач не спыняліся – ніхто не чуе. У выніку, толькі смурод ды плямы ад масла на асфальце».
Калонку, дарэчы, паставілі не так даўно, зноў жа, па просьбах жыхароў. Калодзежы, як і раней, засталіся на кожным двары, але ваду зараз бяруць тут. Побач з’яўляецца суседка:
– Падаткі толькі большымі сталі. Машынаў больш. Пастаянна стаіць пытанне пра знос. Кажуць, даўно б знеслі нас, каб горад грошы меў на гэта. Ну якія тут плюсы?..
Жанчыны прызнаюцца, што ў колішняй вёсцы ўжо ніхто не трымае жывёлу, хіба курэй. Да 2008-2010 трымалі, а зараз не. Па хатах засталіся каты ды сабакі.
«Калі ўначы праязджае фура – дом хістаецца»
Калі праехаць трохі далей і завярнуць направа – трапіш у Малышчыну. Трафік тут куды меншы, затое багата фураў, якім афіцыйна заборонена ездзіць па горадзе, але тут – калі ласка.
– Калі ўначы праязджае фура, у нас дом хістаецца, сцены дрыжаць, – скардзіцца сустрэчная жанчына. – Дзяцей страшна на вуліцу выпускаць. Пісалі скаргі наконт дарогі, але без выніку.
Тут на падворках вада свая, калодзежная: нібы пітная, хоць і не ўсе карыстаюцца. Прыбіральні на двары, як і раней. Затое газ прыродны, хоць год 10 таму яшчэ быў прывазны – у балонах.
Разбудоўвацца жыхарам заборонена, можна толькі рэстаўраваць старыя будынкі – зноў жа, пагроза зносу. Тым не менш, большасць дамоў выглядаюць прыстойна, абкладзеныя новай селікатнай цэглай або сайдынгам.
Цікавая сітуацыя атрымалася ў Малышчыне з могілкамі. Будучы часткай горада, вёска губляе і сувязь са сваімі могілкамі. Маўляў, хавайце на агульнагарадскіх – у тым жа Аўльсе. Каб пахаваць каго з родных на мясцовых старых могілках, трэба шмат даведак, якія не ў кожнай сям’і зберагліся…
«Яшчэ Саўчанка абяцаў, што пабудуе аб’язную дарогу праз год…»
У рэшце рэшт жыхары скіроўваюць да «мясцовага актывіста» – дзеда Сашы. Ягоны дом знаходзіцца на ўскрайку, схаваны ў цяні дрэваў. Па падворку носіцца ды брэша чорны сабака, ля ганку складзеная кампазіцыя з камянёў з вялікім жорнам наверсе.
– Наконт дарогі мы некалі нават да губернатора Саўчанкі хадзілі, – распавядае мужчына, – ён паабяцаў, што праз год зробяць аб’язную. Але «воз і ныне там». Гэтая дарога – наша праблема і боль.
З вадой сітуацыя не нашмат лепшая. На падворку па-ранейшаму стаіць калодзеж, але…
– Калі мы гэтую ваду неяк здалі ў лабараторыю, дык нам далі адказ: «Пажадана жывёлам не піць». Разумееце? А нам што рабіць? Зараз кіпяцім наўпрост не 10 хвілін, а 15. Хоць нешта…
Ці не адзіным плюсам, са словаў дзеда Сашы, стаў рэгулярны вываз смецця. Калі Малышчына была вёскай, смецце тут забірала калгасная машына: вясной і восенню. Зараз смецце вывозяць гарадскія камунальнікі – два разы на тыдзень.
Куды вядзе вуліца Малышчынская?..
Ёсць шэраг пытанняў у гісторыкаў датычна тапанімічных зменаў. Вядома ж, вясковыя бальшакі (цэнтральныя вуліцы) з уваходжаннем у горад атрымалі новыя назвы. Напрыклад, Малышчына ператварылася ў вуліцу Малышчынскую, Грандзічы – у Грандзіцкую і г.д.
– Паводле нашых усходне-славянскіх законаў тапанімікі – гэта абсурд, – тлумачыць гісторык і краязнаўца Янка Лялевіч, – бо назва вуліцы азначае яе кірунак. Напрыклад, Віленская – на Вільню, Беластоцкая – на Беласток і г.д. То бок Малышчынская мае весці ў Малышчына, але так не ёсць.
На добры розум, упэўнены гісторык, варта было звярнуцца да вопыту перайменаванняў нашых суседзяў – палякаў. Згодна яму, у падобным выпадку мела б з’явіцца вуліца Малышчына, але ні ў якім разе не Малышчынская.
Агулам, з размоваў з мясцовымі жыхарамі зразумела, што ўключэнне ў горад сталася для іх усяго толькі новым штампам у пашпарце, дзе пазначаны ўжо не «Гарадзенскі раён», а «горад Гродна». Дадаліся, хіба, новыя праблемы – транспарт, падаткі і перманентная пагроза зносу.
