“Малыя рэкі–вялікія праблемы”: дзеці прыбіраюцца ля рэк, а эксперты пішуць Планы развіцця

Сонечнае Глыбокае за возерам; школьнікі з мясцовых экаклубаў збіраюць смецце на беразе і пасля нешта смажаць на агні – такі дзень аднаго з праекта Еўразвязу ў Беларусі – “Малыя рэкі – вялікія праблемы”.

Глыбокае стаіць на кальцы азёр, праз чатыры з іх праходзіць рака Бярозаўка, і прыбіраюцца школьнікі акурат ля аднаго з іх. Гэты і падобныя выезды ў Шаркаўшчынскім і Пастаўскім раёнах прайшлі 27-29 кастрычніка. Яны - частка двухгадовага праекта, мэта якога – праз чысціню малых рэк зрабіць чысцей Балтыйскае мора.

Смецце на берагах вадаёмаў – адна з прычын забруджання малых рэк басейну Дзісны, якая ўпадае ў заходнюю Дзвіну і пасля ў мора. Бярозаўка ёсць ачышчальнікам для азёр, яна нясе далей па плыні ўсе бруд і смецце. Стан ракі ўплывае на стан пітной вады і вады, якую карыстаюць у гаспадарцы мясцовыя жыхары.

У рэкі трапляюць рэчывы з несанкцыянаваных сметнікаў, рэшткі фасфатных і нітратных угнаенняў з палёў, выкіды, якія спараджае гарадскі асяродак, і вада, якой так любяць гараджане мыць машыны на беразе – яна праз глебу ідзе ў глыбіню.

Як вынік – шмат вадаёмаў рэгіёну маюць падвышаныя, хоць і ў межах нормы, дапушчальныя канцэнтрацыі фасфатаў і нітратаў, паказнік кіслотна-шчолачнога балансу. Дзе-нідзе сустракаюцца перавышэнні: напрыклад, на возеры Кагальным высокі шчолачны асяродак. У асобныя дні ph дасягае 9:

“Гэта кепска, можна сказаць, мыльны раствор. Асабліва з наветранага боку”, - тлумачыць Лізавета Міхайлаўна Дзмітрыева, кіраўніца экаклубу Кіраўскай школы.

Маніторынг рэк праводзяць экаклубы і экапасты, дадаючы звесткі аб хімічным складзе вады на reka-disna.org (на сайце звесткі за верасень-кастрычнік). Сайт - адзін з артыкулаў выдаткаў для праекта, агульны бюджэт якога 331 000 еўра.

89,95% бюджэту выдзеліў Еўразвяз у межах праграмы “Недзяржаўныя структуры і мясцовыя органы ўлады ў дзейнасці па развіццю”. Штогод на яе даюць каля 3-4 мільёнаў еўра, а праект, аб якім ідзе гаворка, выйграў удзел разам з дзясяткам іншых. Яшчэ каля сарака не прайшлі конкурс.

Сродкі пайшлі на арганізацыю чатырохдзённага летняга дзіцячага лагера для сотні ўдзельнікаў. Яны з экспертамі вучыліся праводзіць маніторынг і вывучалі іншыя экалагічныя тэмы. Для кожнага экаклубу набылі абсталяванне для маніторынгаў і аналізу вады жыхароў горада. Аналізатар для тых жа мэтаў цяпер мае рэгіянальная арганізацыя “Прырода і мы” ў Глыбокім.

У межах праекта складаюцца пашпарты галоўных для рэгіёнаў рэк – Мядзелкі, Бярозаўкі, Мінюты і Шошы. А самыя вялікія выдаткі толькі плануюцца: у трох гарадах рэканструіруюць гістарычныя паркі. Зараз архітэктары і дызайнеры займаюцца планам прац. На кожны парк ёсць каля 40 000 еўра.

Як вынік менеджэр праекта Ірына Іванова бачыць тое, што прырода стане крышку чысцей, “у школах будзе актыўная дзейнасць, нават рух па ўратаванню малых рэк і водных рэсурсаў. І ўсё мясцовае насельніцтва будзе беражліва ставіцца да водных рэсурсаў і актыўна браць удзелу іх захаванні”.

Адно з апошніх праектных дзеянняў - распрацоўка Плана ўстойлівага развіцця малых рэк басейну Дзісны на пяць год. Канчатковая рэдакцыя з’явіцца ў 2015 годзе (праект да мая). У Плане адзін з блокаў прысвечаны маніторынгу рэк. Ірына мяркуе, што было б выдатна, калі б гэта ўвайшло ў школьную праграму і сталася базай для такой дзейнасці ў вобласці. Таксама ёсць ідэі па асветніцкай працы з людзьмі і па ўладкаванню інфраструктуры вадаёмаў, абапіраючыся на планы, складзеныя яшчэ ў 90-я гады.

Сярод прыярытэтаў Еўразвязу ў працы з Беларуссю мясцовае развіццё і ахова наваколля. Вельмі важныя мясцовыя арганізацыі і мясцовая супольнасць, дыялог – “гэта па-над усім, - кажа Алена Ракава, менеджэр праграм ЕЗ у галіне энергетыкі і аховы навакольнага асяроддзя. - Таму гэты праект мы лічым вельмі паспяховым”.