Пра беларусаў і беларусак часта з непавагай кажуць, што нашае жыццёвае крэда – «мая хата з краю». Нічога нас быццам бы не цікавіць, адказнасці мы пазбягаем, а хвалявацца пра агульныя праблемы пачынаем толькі тады, калі яны закранаюць нас асабіста, і калі адмаўляць іх ужо проста немагчыма.
Але не варта прыніжаць сябе ідэяй, што гэта характэрна выключна для нас. Такога неразумнага экстрымальнага матэрыялізму, пры якім чалавек верыць толькі ў тое, да чаго можа дакрануцца тут і зараз, хапае і ў іншых нацый. І не, я ніяк не намякаю на рэлігійнасць і атэізм – тут гаворка пра матэрыялізм іншага кшталту.
Калі экстрымальныя ўмовы надвор’я прыходзяць у далёкую Уганду, Індыю ці Калумбію, нас гэта быццам бы не тычыцца. У нас ёсць матэрыяльныя доказы таго, што гэта ўсё праўда, а не чыясьці выдумка, але ж якая нам справа да далёкіх краін! У іх там увогуле чаго толькі не бывае!
Наш матэрыялізм радыкальны – мы мусім літаральна дакрануцца да бяды, каб у яе паверыць. Гэта наш дом мусіць застацца без даху, ферма – без гаспадарчых забудоваў, а пасёлак – без электрычнасці, каб мы нарэшце паверылі, што штосьці з кліматам не так.
Менавіта такі падыход я бачыла гэтым летам у Латвіі, дзе цяпер жыву. За апошнія месяцы ў нас было некалькі моцных ураганаў, і наўрад ці цяпер знойдзецца хоць адзін чалавек у краіне, які скажа, што ўсё стабільна і нармальна. Бо калі ферма руйнуецца за тры хвіліны – гэта не нармальна.
Я не хачу абвінавачваць людзей у тым, што яны неяк позна расплюшчваюць вочы – зрэшты, ва ўсіх нас розны ўзровень адукацыі, розныя крыніцы інфармацыі, розная ступень сутыкання з прапагандай (у тым ліку той, якая сцвярджае, што кліматычны крызіс – гэта міф).
Шмат хто дагэтуль называе кліматычны крызіс глабальным пацяпленнем і лічыць анамальна халодную, напрыклад, вясну, абвяржэннем таго, што гэтае пацяпленне адбываецца. Людзям, што знаходзяцца ў палоне такіх ілюзій і міфаў, трэба зноў і зноў тлумачыць, як яны памыляюцца.
Але галоўнае – ім трэба тлумачыць, што калі яны адчуюць крызіс на сабе і калі змогуць дакрануцца да ягоных страшных праяваў уласнымі рукамі, можа быць ужо надта позна. Бо гаворка ідзе не пра віртуальную рэальнасць, а пра тое, што сапраўды адбываецца з іх жыццямі.
Калі я была падлеткам, папулярнай была маральная паніка пра шкоду кампутарных гульняў і пра тое, што дзеці, дзякуючы ім, нібыта цалкам губляюць адчуванне небяспекі і перастаюць цаніць жыццё. Нібыта ў гульні заўжды можна пачаць узровень нанова, а смерць нічога не значыць.
У гэтых засцярогах было шмат непатрэбнай панікі, а цяпер мы бачым, як гэтыя страхі становяцца рэальнасцю, толькі не ў кампутарных гульнях, а ў жыцці, і не цэняць жыццё не дзеці і падлеткі, а дарослыя людзі, якія адмаўляюцца прызнаваць, што кліматычны крызіс – гэта катастрофа.
Але прайсці ўзровень нанова нельга. Зруйнаваныя анамальнымі вятрамі дамы давядзецца адбудоўваць нанова, заліты цэнтр дапамогі ўкраінскім уцекачам у Рызе давядзецца сушыць і спадзявацца, што арганізатары здолеюць нанова запусціць ягоную працу. Разбітыя машыны трэба будзе прадаваць ці разбіраць на запчасткі, а пакуль што – знайсці б іх нумары, што ўплылі пры падтапленні вуліц.
І распавесці іншым, што прызнаваць праблему і дзейнічаць трэба яшчэ да таго, як бяда прыйшла літаральна ў дом.