Мы расположились в траве недалеко от ульев, вокруг деловито жужжали пчелы. Михаил сказал, что можно не бояться: пчёлы довольно мирные, и человек их в принципе мало интересует. Но на всякий случай дал нам защитную одежду и шляпы с сеткой.
– Как вы пришли к тому, что стали заниматься пчёлами? Это ваше собственное спонтанное решение или что-то вас к этому привело?
– Усе сур'езныя рашэннi у жыцці – шматфактарныя. Я працаваў у IT, але гэта заўсёды праца з нечым абстрактным, калi ты не бачыш вынікаў сваёй працы, шмат працуеш з нечым нематэрыяльным. Гэта заўсёды праца за кампʼютарам, статычная, у замкнёнай прасторы. Мяркую, гэта адчуваюць амаль усе, хто там пяць-сем год працуе. Мяне падштурхнуў гэты эфект, пацягнула да прыроды і чагосьці новага – і я прыйшоў да пчол.
Дед Михаила также был пчеловодом, от которого ему досталась в наследство медогонка.
Теперь она выполняет немного другую, нехарактерную роль – стала арт-объектом.
Чтобы вникнуть в новое для себя занятие, Михаил посещал другие пасеки и изучал будни пчеловодов. Побывал в районе Лельчиц, Браслава, ездил за Припять, посещал Миорский район. Пробовал себя на прочность, учился работать с пчелами и проходил боевое крещение.
– Я дапамагаў пчаляру з Лютні выбіраць мёд, стаў насупраць лятка i атрымаў адразу чатыры ўкусы ў адну нагу. Гэта быў накаўт, вельмі балюча. Першыя разы, калі арганізм яшчэ не прывучаны, яго можа кідаць у тэмпературу, і гэта нармальна. У мяне такое было.
У этого же пасечника Михаил приобрёл первые семь семей пчёл и ещё пять – у другого. Он пока относится к своему занятию как к хобби, но при этом раз в неделю тратит по три часа, чтобы проверить все ульи. Михаил отмечает, что это физическая работа на свежем воздухе, которая приносит усталость и здоровый крепкий сон.
Дурныя старыя пчолы
Пока мы сидели, к нам подлетали одинокие пчелы. Не кусали, а просто летали вокруг, как бы изучая.
– Гэта дурныя старыя пчолы. Яны так любяць палётаць і не ведаюць, што ад цябе ўзяць, – поясняет Михаил.
– Яны вось якія цёмненькія. Калі гэта адносна маладая, лётная пчала, то адразу джаліць. Першыя два тыдні пасля нараджэння пчолы жывуць у вуліку. Займаюцца ўборкай, кармленнем, робяць воск і ўвогуле не паказваюцца. Лятае толькі 20-30% пчол.
– Вось там зараз каля паловы мільёна пчол, гэта паміж насельніцтвам Магілёва і Гомеля, – говорит Михаил, показывая на свои ульи. – Улетку папуляцыя дасягае каля 50 000 у кожным вуліку. У мяне есць двухпавярховыя вулікі – там будзе 40-50 тысяч пчол, у маленькіх – 20-30 тысяч, але гэта слабенькія сем'і. Бліжэй да сарака–пяцідзесяці тысяч – гэта харошыя.
Из чего получается мёд?
Свой участок Михаил оставляет заросшим высокой травой, и пчёлы прилетают на белый клевер, одуванчики, мышиный горошек. Недалеко от пасеки в лесу цветёт иван-чай, чуть позже в июле появится золотарник. Хоть он и считается инвазивным растением, пчелы его любят.
– Хадземце, я пакажу цікавы такі момант, – говорит хозяин пасеки и ведёт нас вглубь участка. – Гэта фацэліі. Вось бачыце, колькі тут пчол. Калі такія кветкі садзіш сам, яны могуць квітнець паўтара месяца.
Недалеко от ульев Михаил высадил грядку ароматных синих цветов, над которыми слышится жужжание.
Мёд получается из разных трав, но при желании можно получить и мономёд — мёд из одной культуры. Если поставить улья возле поля рапса или подсолнечника, пчелы будут летать и собирать пыльцу в основном с этих цветов.
Весна этого года наступила поздно и выдалась холодной, Зелёный портал поинтересовался у Михаила, как перенесли пчелы этот период.
– Пчолам нармальна. Яны пайшлі ў ройку і з такой тэмпературай. Пчолы пачынаюць актыўнічаць напрыканцы лютага, матка пачынае сеяць. Там падымаецца тэмпература да трыццаці градусаў, і пчолы актывізуюцца. Як толькі +10°C і больш, яны пакідаюць вулей. Дарэчы, гэтай вясной было +10-12°C. Мы прыйшлі і ўбачылі, што пчолы ўжо лётаюць. Калі трошкі больш за +10°C, ціхае надвор'е без ветра – яны пачынаюць аблятаць усё, што квітнее: вярбу, дзьмухавец, ляшчыну.
«У жніўні пчолы паміраюць усёй сям'ёй»
Есть у пчеловодов и другие заботы. Несмотря на то, что пчёлы достаточно выносливые и устойчивые к болезням существа, негативное влияние человека на природу затронуло и их.
– Кажуць, што пчолы існуюць пяць мільёнаў гадоў і даволі ўстойлівыя, але чалавек стварае ўмовы, пры якіх пчолы знікаюць. Асноўнае антрапагеннае ўздзеянне – апрацоўка палёў хімікатамі, бо тыя падрываюць імунітэт пчол.
В округе поля могут быть засеяны разными медоносами — гречиха, рапс, подсолнечник. Они вкусно пахнут, и пчёлы летят к ним собирать пыльцу.
– Тут недалёка знаходзіцца філіял Дзяржынскага аграхолдынга – Пяцігор’е. Я размаўляў з мясцовым аграномам, каб папярэджвалі, калі будзе патрава. Яны папярэджваюць: напрыклад, што праз тры гадзіны будуць труціць. А ўжо дзень, і пчолы на лёт пайшлі. Неяк мне патэлефанавалі а пятай раніцы, я паехаў – і дарма, бо а пятай раніцы яны ўсе ўжо вылецелі.
По словам Михаила, в веществах, которыми обрабатывают поля, есть инсектициды: протеус, биская. Те, кто обрабатывает, говорят, что для пчёл они не представляют вреда, но в Евросоюзе эти вещества запрещены.
– Гэтыя рэчывы не ўздзейнічаюць так, каб заваліць пчалу адразу, напрыклад, як у ЗША. Але яны накопліваюцца, і дзесьці ў жніўні пчолы паміраюць усёй сям'ёй. Гэта самае праблемнае пытанне.
Пчёлы поддерживают чистоту в своих домах и выносят всё лишнее.
Внутри ульев всё покрыто прополисом, и, например, если туда проберётся мышь, её могут «запрополисовать», чтобы не разлагалась.
Чистота и хороший иммунитет помогают дикой семье справиться с другой проблемой — маленьким клещом варроа. Он влияет на иммунитет пчёл и обычно живёт во всех ульях.
Но домашние селекционные пчелы, в отличие от диких, не могут противостоять этому клещу самостоятельно. Они просто стряхивают его с себя. И пчеловод должен быть готов постоянно проводить работы по поддержанию чистоты и порядка: устанавливать сетчатые поддоны, рамки с вощиной и тд.
Городское пчеловодство
Сейчас Михаил держит семнадцать ульев. Три находятся в Ракове и один экспериментальный – у него на балконе в Минске.
– Калі я гэты вуллік толькі прывёз на свой балкон, у першы дзень яны рабілі аблётку. Я вельмі хваляваўся, каб суседзі не сарваліся. Падчас аблёткі пчолы вельмі мірныя, але яны так пафасна гэта робяць – іх вылятае вельмі шмат і яны як бы мацаюць тэрыторыю. Могуць лятаць вакол шкла, прывыкаюць да тэрыторыі, а на другі дзень пачынаюць збіраць.
Чаму ў Мінску? Есць шмат прычын. Адна з іх – гэта ліпавы мёд, які лічыцца самым культавым. Другая прычына – мне было цікава, ці магчыма гэта зрабіць у горадзе. І яшчэ узаемаадносіны з суседзямі. Мае суседзі паляць, і гэтая звычка шкодзіць астатнім людзям. Магчыма, праз пчол у нас атрымаецца знайсці агульную мову.
Мне замінае іх звычка паліць, ім будзе замінаць мая звычка мець пчол. Мабыць, гэтая пазіцыя і эгаістычная, але яна дае магчымасць пачаць дыялог.
Пока соседи Михаила реагируют довольно спокойно на такое соседство – не вызывали специальные службы, не писали жалоб.
Ещё одна причина размещения улья на балконе – дать пример того, как организовать пчеловодство в городской среде.
– Безумоўна, пчалярства ў горадзе – гэта рызыкова, але пакуль ты не зробіш, не пакажаш, людзі не будуць верыць, што яно працуе.
Михаил рассказывает, что городское пчеловодство уже существует в других городах. Например, в Берлине 500 пчеловодов приспособились к городской среде. Есть Нью-Йорк — на крышах промышленных объектов расположены террасы, где выращивают овощи, травы, также там находятся ульи.
– Хацелася б, каб і ў нас спрабавалі рабіць нешта падобнае, таму што ў Мiнску ёсць патэнцыял, асабліва што тычыцца старых прамысловых аб'ектаў. У горадзе вельмі шмат месца, у параўнанні з еўрапейскімі і амерыканскімі ўмовамі, дзе вуллі стаяць на хмарачосах.
Возникает вопрос — где пчёлам собирать мёд в городской среде? Здесь нет привычных для них лугов с полевыми цветами или полей рапса и подсолнечника.
– Тых кветак, якія ёсць у горадзе, ім не хапае, таму застаюцца дрэвы. Вясной яны пачынаюць вылучаць нектар і пчолы ляцяць да іх. У Мінску можа быць клён, вярба, ліпа, вяз – объясняет Михаил.
–Тым больш калі пчала пачала з адной кветкі, яна ідзе па адным відзе кветак: калі яна сядае на яблыню, яна збірае толькі з яблынь, калі на грушу – толькі з груш.
Пчелы повышают продуктивность растений: деревья и кусты, которые они опыляют, становятся сильней. Возможно, такая помощь не повредила бы городской растительности, которая зачастую ослаблена из-за разных внешних негативных воздействий.
Михаил ведёт страничку в Instagram, где рассказывает о том, как поживают его пчелы, делится опытом и верит, что городское пчеловодство — это реально.