Магутныя і хуткія спорткары і спортбайкі на гоначных трасах толькі і робяць, што шкодзяць навакольнаму асяроддзю і выкідваюць у атмасферу вуглекіслату і іншыя шкодныя рэчывы.
Напэўна, менавіта ў гэтым перакананыя многія экаактывісты па ўсім свеце. Аднак сусветныя чэмпіянаты не толькі прагнуць заробкаў, але і робяцца ўсё больш сацыяльна адказнымі і прыязнымі да прыроды.
Спачатку – лірычнае адступленне. Як і пераважнай большасці хлопчыкаў, мне з дзяцінства падабаюцца машынкі з матацыкламі. Я захапляюся магутнымі і прыгожымі спорткарамі і спортбайкамі, а мой унутраны дзіцёнак па-ранейшаму марыць аб некаторых з іх.
На пэўным этапе свайго жыцця захапіўся я і гоначнымі відамі спорту, а потым пачаў пра іх пісаць, у тым ліку ва ўласных блогу і Тэлеграм-канале, якія актыўна вяду і зараз. Таму для найбольш радыкальных экаабаронцаў я, напэўна, вораг.
Дарэчы, апошні цвік у труну, у якой мяне, верагодна, бачаць паслядоўнікі Грэты Тунберг: я супраць забароны машын з рухавікамі ўнутранага згарання, якая апошнімі гадамі актыўна прасоўваецца ў Еўропе і Амерыцы.
Проста таму, што спажывец – не дурань, і калі электрамабілі перастануць па сваіх якасцях заўважна саступаць традыцыйным аўтамабілям, яны выцесняць апошнія, як тыя ў свой час выцеснілі конныя экіпажы.
Ну а каб крыху прыгасіць гнеў прыхільнікаў зялёнага пераходу, адзначу, што я цалкам за электрамабілізацыю. Аб перавагах электракараў і аб праблемах, з якімі пакуль што сутыкаюцца іх уладальнікі і індустрыя, я расказваў у адмысловым артыкуле.
Але праблемы гэтыя, паўтаруся, часовыя. На сённяшніх электраскептыкаў праз сто гадоў будуць глядзець з такой жа ўсмешкай, з якой мы зараз глядзім на жыхароў Нью-Йорку пачатку дваццатага стагоддзя, якія былі перакананыя ў тым, што праз сто гадоў найбольшай праблемай іх гораду стане ўборка конскага навозу.
І гонкі развіццю электрамабільных тэхналогій якраз паспрыяюць, як спрыялі развіццю аўтамабіляў і былі інструментам паляпшэння іх, так бы мовіць, пароды. Давайце глядзець, што ў іх для наступлення светлай і «зялёнай» будучыні робіцца зараз.
Формула-1
Кажам: "гонкі" – маем на ўвазе Формулу-1. Пераважная большасць тых, хто ад аўтаспартыўнай тэмы далёкі, напэўна, толькі пра Каралеву аўтаспорту і чула. І наколькі яна знакамітая, настолькі ж, як напэўна думаюць практычна ўсе, шкодная для прыроды.
Ну, выкіды ад яе на самой справе вялікія – гэта ўсё ж такі Вялікі Цырк! Гэта чэмпіянат свету, і персанал яе і каманд, што ў ёй удзельнічаюць, а таксама іх маёмасць – вандруюць па ўсім свеце і самалётамі, і караблямі, і грузавікамі, і аўтобусамі, і аўтамабілямі.
Па дадзеных на 2019 год, аб’ёмы выкіду вулекіслага газу за кожны этап Формулы-1 складалі 256,5 тысяч тон.
І менавіта на аптымізацыю лагістыкі, на якую прыходзіцца 71 % усёй вуглекіслаты, у першую чаргу і будуць скіраванныя намаганні арганізатараў сусветнага пяршынства. Да 2030 года Формула-1 павінна стаць экалагічна нейтральнай дзякуючы ў тым ліку выкарыстанню ўзнаўляльных крыніц электраэнергіі для офісаў каманд, іх вытворчых баз і іншай інфраструктуры.
Не забываюцца арганізатары чэмпіянату з Міжнароднай аўтамабільнай федэрацыяй і пра самі баліды, на якія прыходзіцца… ажно 0,7 % ўсіх выкідаў! Тым не менш і іх сілавыя ўстаноўкі з 2026 года, калі пачне дзейнічаць новы тэхнічны рэгламент, стануць яшчэ эфектыўнейшымі.
Напрыклад, магутнасць цяперашніх 1,6-літровых матораў V6 з турбанаддувам панізіцца, затое ўтрая, з цяперашніх 120 кВт (163 к. с.) да 360 кВт (амаль 490 к. с.), узрасце магутнасць кінетычнага матор-генератара (MGU-K – Motor-Generator Unit-Kinetic).
Такім чынам агульная атдача новых сілавых установак у Вялікіх Прызах перавысіць 1 000 конскіх сіл. Пры гэтым рухавікі ўнутранага згарання будуць харчавацца сінтэтычным углеродна-нейтральным палівам. Плануецца, што яго можна будзе ледзь не на бліжэйшай запраўцы купіць, хаця наогул і цяперашнія рухавікі балідаў Формулы-1 ужо не патрабуюць адмысловага бензіну.
Варта, дарэчы, звярнуць увагу на тое, што ў чэмпіянаце свету зроблена ўжо. Маторы яго балідаў эфектыўнейшыя за любыя іншыя РУЗ. Дыстанцыю гонкі, а гэта ў пераважнай большасці выпадкаў больш за 300 кіламетраў (не бярэм зараз кароткія суботнія спрынтэрскія заезды, што пачалі на асобных Гран Пры праводзіцца пару гадоў таму), баліды пераадольваюць з 76-літровым бакам.
Канечне, больш за 25 літраў паліва на 100 кіламетраў – гэта ўсё роўна нямала, але значна менш за тое, што было ў часы дванаццаці-, дзесяці- і нават васьміцыліндравых атмасферных рухавікоў.
Калі ў 2010 годзе ў Формуле 1 зніклі дазапраўкі па ходу гонак, аб’ём паліўнага бака вырас з 90 да 210 літраў, затое адразу да 69 літраў паменьшыўся ў 2014-м, калі пачаў дзейнічаць цяперашні рэгламент на сілавыя ўстаноўкі – турбіраваныя і з гібрыднай сістэмай (кінетычным і цеплавым матор-генератарамі).
У 2019 годзе паліўныя бакі на машынах Формулы 1 крыху павялічыліся – да цяперашніх 76 літраў, аднак сілавыя ўстаноўкі ўсё роўна засталіся высокаэфектыўнымі.
Калі казаць пра эфектыўнасць цеплавую, то яна ў гоначных балідах Вялікіх Прызоў перавышае 50 адсоткаў, тады як для дарожных аўтамабіляў гэты паказчык у лепшым выпадку складае 30 адсоткаў. А эфектыўнасць атмасферных 2,8-літровых V8, з якімі баліды Формулы-1 былі да пачатку турба-гібрыднай эры ці не самымі хуткімі за ўсю гісторыю, складала каля 35 адсоткаў.
Іншымі словамі, за свае намаганні па зберажэнні навакольнага асяроддзя Формула-1, на маю думку, заслугоўвае заліку.
It’s electric: Формула Е, Extreme E, WRX
Формулу-1 можна лічыць піянерам у прасоўванні зялёных ідэй у сусветным аўтаспорце, але на сёння яна не адзінокая ў гэтай важнай справе. Так бы мовіць, гібрыдызацыя актыўна ідзе і ў чэмпіянатах свету па аўтагонках на цягавітасць і па ралі, дзе ўжо некалькі гадоў на машынах топавых катэгорый бензінавым рухавікам дапамагаюць электрычныя.
Хаця ў гэтых выпадках усё выглядае болей сціпла, і абаронцаў навакольнага асяроддзя гэта, канечне, не ўразіць так, як намаганні арганізатараў Формулы-1. Але вялікі шлях заўсёды пачынаецца з малых крокаў, як і ў выпадку з электрамабілямі. І тут сусветнаму аўта-, дый мотаспорту ўжо ёсць чым пахваліцца.
У 2012 годзе пачалася гісторыя Формулы-Е – серыі гонак на поўнасцю электрычных балідах па гарадскіх трасах.
Ідэя належыць тагачаснаму главе Міжнароднай аўтамабільнай федэрацыі Жану Тоду і іспанскаму бізнэсоўцу і палітыку Алехандра Агагу, які і ўзяў на сябе ўсю арганізацыйную працу.
На франкфуртскім аўтасалоне 2013 года быў прадстаўлены і першы прататып баліду Spark-Renault SRT_01E, які сумесна распрацавалі кампаніі Spark Racing Technologies, McLaren Electronic Systems, Williams Advanced Engineering, Dallara і Renault. Батарэю для яго распрацавала кампанія Williams Advanced Engineering.
Характарыстыкі машыны наўрадці маглі ўзбудзіць фанатаў хуткасці: рухавік развіваў 200 кВт (268 к. с.), максімальная хуткасць складала толькі 225 км/г, а разгон да 100 км/г займаў 3 секунды.
Таму самым яркім эпізодам першай гонкі, якая прайшла 13 верасня 2014 года ў Пекіне і якую выйграў Лукас дзі Грасі, стала хіба што аварыя Нікаля Проста і Ніка Хайдфельда, якія спаборнічалі за першую пазіцыю.
Электрамабільныя тэхналогіі тады толькі пачыналі сваё развіццё, і па ходу гонак машын першага пакалення іх прыходзілася мяняць на піт-стопах прыкладна на сярэдзіне дыстанцыі, бо поўную на адным зарадзе пераадолець было немагчыма. Затое ўжо машыны другога пакалення Spark SRT05e, якія сталі і магутнейшымі (250 кВт/335 к.с.), і хутчэйшымі (тэхнічна былі здольныя разганяцца да 280 км/г) з новымі батарэямі праязджалі ўсю гонку.
Ну а ў 2023 годзе дэбютавалі баліды трэцяга пакалення. Ад двух папярэдніх яны значна адрозніваюцца тэхнічна: не маюць задніх гідраўлічных тармазоў (выкарыстоўваецца толькі рэкуперацыйнае запавольванне), затое маюць матор-генератары на пярэдняй восі, дзякуючы чаму на тармажэннях магутнасць рэкуперацыі дасягае 600 кВт.
Праўда, пярэднія маторы выкарыстоўваюцца менавіта як генератары і толькі на тармажэннях. На разгонах жа яны не задзейнічаныя (такім чынам баліды не поўнапрывадныя), а максімальная магутнасць задняга складае 350 кВт/470 к. с.
Аднак усё роўна гэтыя машыны тэарэтычна могуць разганяцца ўжо да 320 км/г, хаця на кароткіх гарадскіх трасах яны дасягаюць нямногім болей за 200 км/г.
Гэта, аднак, не перашкаджае заездам Формулы-Е быць цікавымі, а камандзе Алехандра Агага – рабіць новыя крокі на шляху электрафікацыі аўтагонак, і ў 2018 годзе яна распачала гісторыю пазадарожнай гоначнай серыі Extreme E, якая правяла свой першы сезон у 2021 годзе.
Арганізатары ад пачатку абвясцілі сваю місію па прыцягненню ўвагі да праблем змены клімату, лясных пажараў і вынішчэння лясоў чалавекам, таяння ледавікоў і г. д.
Этапы серыі праходзяць у самых розных кутках планеты (напрыклад, на выспе Грэнландыя), дзе праявы экалагічных праблем часта найбольш заўважныя. Клапоцяцца арганізатары Extreme E, дарэчы, і пра гендэрную роўнасць – кожны экіпаж складаецца з двух чалавек, гоншчыка і гоншчыцы, якія перадаюць машыну адно аднаму на абавязковых піт-стопах.
Цікавыя і самі машыны – адмыслова спраектаваныя кампаніяй Spark Racing Technology пазадарожнікі Spark Odyssey 21. Два іх маторы, па аднаму на кожнай восі, развіваюць 400 кВт/544 к. с., што дазваляе разганяцца да 100 км/г за чатыры з паловай секунды.
Прычым важыць машына для электрычнай не так і шмат – 1 650 кг, хаця зразумела, што яна гоначная і не мае паўнавартаснага салона. Затое гонкі на іх атрымліваюцца як мінімум цікавымі – раю паглядзець менавіта аматарам аўтаспорту.
Ну і немагчыма абысці ўвагай чэмпіянат свету па ралі-кросу. Машыны для яго рыхтуюцца на базе ралійных, але кароткія заезды праходзяць па закальцаваных трасах са змяшаным пакрыццём (асфальт і гравій). У 2022 годзе яго галоўная катэгорыя, якая цяпер завецца RX1e Supercar, была пераведзеная на электрычную цягу.
Машыны абсталяваныя двума рухавікамі з агульнай аддачай у 510 кВт/693 к. с. магутнасці і 880 Ньютан-метраў круцільнага моманту. Важаць яны пры гэтым 1 300–1 330 кг, таму да сотні разганяюцца за 1,8 секунды. Паколькі заезды кароткія, не даўжэй за хвілін шэсць, зараду ў батарэях хапае заўсёды, і гонкі праходзяць яскрава.
Прычым электрычная ў WRX і адна з малодшых катэгорый RX2e, таму ў гэтым чэмпіянаце светлая электрамабільная будучыня ўжо наступіла. Наступіць і ва ўсім свеце, і мы за гэтым наступленнем будзем уважліва сачыць і расказваць пра яго вам.