Амаль палову свайго жыцця Анатоль ў лесе. Займаецца падсочваннем дрэваў, смала з якіх потым ідзе на вытворчасць скіпідару, клеяў і не толькі. У пачатку века і пасля вайны гэтай працай займаліся зэкі і вязні ГУЛАГу. А пры нас зрабілася звычайнай прафесіяй.
У кулуарах навукоўцы жартуюць, што гэту працу робяць “самураі”. Людзі з гэтай працы ці сыходзяць адразу, ці застаюцца там назаўсёды. Так жа, як адныя людзі могуць жыць у скітах і на хутары, а іншыя – толькі ў вёсках і гарадах.
Я люблю лес. Але ён бязлітасны
Гэта было ў 1984 годзе. Хацеў купіць хату, грошай не было. А на падсочцы зараблялі па 600-700 рублей (долар каштаваў па 70 капеек). Гэта былі немалыя грошы, і за тры гады я зарабіў на хату.
Я цярпець не мог завод (“Зеніт” – рэд.), дзе тады рабіў. А тут работа не такая і цяжкая, на будоўлі куды цяжэй. І я ўпадабаў: воля, прахадной няма, што зарабіў –твае. Лес для мяне быў не чужы. З шасці гадоў праз яго хадзіў на рыбалку.
А некаторыя баяцца быць адны. Паходзяць-паходзяць, а потым ім нейкія страхі пачынаюць здавацца. Заглядваюць пад ёлкі, пад кусты, за горкі… Усё ваўкоў шукаюць ці нейкага звера страшнага.
Ці люблю я лес? Люблю. У лесе добра, але ён бязлітасны. Задушаць – і далей стаіць, ні адна сасна не пашавеліцца. Як сказаў мне адзін ляснік: ты не зважай. Лес шумеў і шумець будзе. І на тваіх грудзях сасонка вырасце.
Разумныя мурашкі
Болей за ўсё дзівяць у лесе мурашкі. Мурашкі разумныя.
От яны шукаюць, што б такое перакусіць. Я кінуў зыка, чатыры ці пяць мурашак накрыліся лісцікам! І там нешта робяць, аж лісцік падскоквае. Два большыя гэта ўгледзелі, падышлі. Лісцік адляцеў, і гляджу: гэтыя пяцёра стаяць галаву спусціўшы, палова зыка ўжо з’едзена.
Гэтыя два вялікія ім – аднаму, другому, трэцяму – у бакаціну далі. Тыя рассунуліся, а двое схапілі зыка і пацягнулі да мурашніка. От скажы, што ў іх адныя інстынкты!
Ці во, скажам, цягнуць тры мурашкі караеда, а некаторыя ўскочаць наверх і едуць. Тыя, што дабылі караеда, кідаюць цягнуць і зганяюць іх. Зноў знойдуцца адзін-два разумнікі, якія сядуць наверх.
А яшчэ я ўзяўся карміць пару мурашнікаў: збярэцца вакол зыкоў штук пад сотню – нагнуся, а яны на жывот садзяцца, як на пашы на скаціну. І б’ю хвілін 20-30, аднаго за адным, пакуль не пацішэе. Мурашнік быў маленькі, ніжэй за калена, а зрабіўся па плечы.
Так вырас! Афігець можна.
Лось храпе, зямлю рые і хоча хлеба
Надта цікавыя маладыя ласі. Сяджу на матацыкле, ем. Чую – ззаду нехта нюхае. Паварочваюся – ласянё стаіць за метры тры, а ў кустах ласіха. Крычу малому: “Ідзі адсюль!” Дык ён галаву падымае і глядзіць. Але паціхоньку пасунуўся. Нашто я праганяў? Дык ён патэнцыяльна небяспечны. Крані яго – і ласіха тут як тут.
Калега на рабоце неяк прывучыў лася. Даваў яму паўбохана, бохан хлеба кожны раз, як прыязджаў. Я прыехаў у лес – лось прыбег да мяне. І не разумею, што ён хоча: храпе, зямлю рые і нешта патрабуе.
Кінуў хлеба. Той з’еў і пацішэў троху. Потым зноў рые! Потым мне расказалі. А паляўнічыя на гэтым і сыгралі: прыгналі такога самага жоўтага “Масквіча” на ўчастак. Лось явіўся, яго і застрэлілі. Даўно гэта было, ой даўно… Яшчэ пры Саветах.
Тады ў мяне сем ласёў на балоце жыло. Хадзілі, як стада кароў: вечарам выйдуць у балота, траву шчыпяць, кусты, галіначкі. Балота ў тумане, чэзлыя, паваленыя дрэвы… І ласі. Як перастройка началася – пэўна, пастралялі… Шэсць гадоў былі – і зніклі. Тады ліхі час быў.
Дзікі не кідаюцца, а ідуць па прамой
Так сама, як цяпер пачаўся АЧС (афрыканская чума свіней – рэд.) – паляўнічыя дзікоў перадушылі. Быццам змагаліся з чумой. А ваўкам няма чаго есці, аж на скаціну ў вёсках нападаюць.
А неяк летам суніцы былі. Мы працуем з жонкай – і жанчына выскаквае з гушчару, а кабаніха ззаду: “Рох-рох-рох”. Набычылася. Жанчына стаіць на краі пасадкі.
- А вы знаете, что здесь кабан?
- Ну знаем.
- А вы что, его не боитесь?
- Толькі вар’яты не баяцца. Як гэта не баімся?
- Но вы же работаете! Так чего мне бояться, если вы работаете и не боитесь?
І зноў пасунулася! Ды гарам гары гэтыя суніцы! Жонцы кажу назаўтра: цікава, сажралі яе там дзікі ці не? Але не, не з’елі. Жанчына была на іх зямлі, а мы на сваім участку. Звяры гэтыя межы дакладна ведаюць.
Не, з’есці дзік не з’есь, але як клыкамі рванець – так і памрэш, хочаш ці не. Што рабіць, як бачыш кабана? Стань за дрэва. Кабан нападае па прамой, а не кідаіцца, як сабака. А як вернецца – з другога боку стань. Некаторыя на дрэва паспяваюць ускочыць.
Заяц даў па жываце – і ўсе кішкі вываліліся
Жывёлаў трэба заўсёды асцерагацца, але не баяцца. Нават зайца. Адзін мужык расказваў: паляўнічы падстрэліў зайца, але не забіў. За вушы – раз! – дзяржыць! А заяц заднімі лапамі як даў па жываце – разарваў фуфайку, адзежу і жывот, і ўсе кішкі вываліліся. Адным махам! А такая там зверына… Сабралі чалавека ў кучу і павязлі. Жывы застаўся.
Філін можа ўпаляваць ката
Так сама, як зверына філіны гэтыя вялікія (пугачы). У каторых галава як ромб, і памерам з індзюка. Яны згледзелі майго сабачку, што спіць пад дрэвам. І яны давай падкрадацца. Я іх раз прагнаў, два прагнаў. Трэці раз кідаўся галлём. А яны здаровыя, размах крылаў метры два. Схопяць гэтага Бобіка, паднялі, аб зямлю далі – і ўсё. Яны так ліс ловяць, а катоў – дык за мілую душу!
Двое іх, гэтых філінаў. І цяпер там жывуць.
Ку-ку. Ку-ку. Ку…
Лес – штука бязлітасная. У лесе глаўны закон: ходзіш, прыгожа, сонейка свеціць. Тут – рраз! – ззаду нехта наляцеў, адарваў галаву і з’еў. І зноў сонейка свеціць. Толькі крыві сляды застаюцца. Як аздін раз кукушка сядзіць на суку.
- Ку-ку, ку-ку, ку-ку! – Гляджу, а з-пад нізу нешта такое чорнае. – Ку-…! – І толькі пер’е паляцела ў розныя бакі. Воран падкраўся і як даў ей! Пасля на высокім пні два гады валяліся абгрызеныя лапкі.
Баяцца трэба людзей, а не звяроў
У асноўным у лесе трэба баяцца людзей. Бандзіты ў лес па грыбы і ягады не ходзяць. Могуць прычапіцца, як з лесу ідзеш, і сказаць: “Плаці штраф за ягады, што камбайнам збіраў”.
Але ў горадзе болей небяспечна. І яшчэ: ўдзень звяры спяць. Калі не лезці ў іх дзікія непраходныя месцы жыхарства, то яны не паказваюцца.
А ўночы лес не такі, як удзень. Бегаюць розныя зямляройкі, чмыхаюць. Нейкі трэск, гукі незразумелыя. Днём такога не пачуеш. Совы, кажаны лятаюць – і адкуль яны бяруцца? Смешна: мы хадзілі ў вёску Даманова па сцежцы ночы, і прама перад намі – раз! – ласіная морда высунулася. У яго ж вочы чырвоныя! Высунуўся – і назад затупаў. Прама перад намі.
Дзясятак зайцаў
Памятаю, на рыбалцы быў, цямнелася. Асіпаўскі (у в. Асіпавічы – рэд.) вясковы луг – там бубен быў! Траву скаціна збіла, толькі травічка – газон, як цяпер гавораць. І той сухі.
І з лесу вывальваюцца больш за 10 зайцаў. Яны скачуць, дурэюць, гуляюць між сабой. Туман такі ад возера падымаецца. Я карасіка аднаго выцягнуў, другога. А зайцы на тым беразе пайшлі ўздоўж да другога возера.
Там такія купіны высокія, дзе каровы ходзяць – ледзь не ў калена. Зайцы раз між купін – і зніклі. І дагэтуль я пад уражаннем: чаго яны такой ватагай сабраліся? Ды пасярод лета!
Камароў пад ёлкай – тысячы, мільёны
А лісы толькі ў казках зайцаў ганяюць, а так – на мышэй палююць.
Зімой рыюць, толькі хвост тырчыць са снегу. Многа разоў бачыў, як рылі адным месцам. А калі снег стаяў, то апынулася, што там, між ягоднікам, цэлыя праспекты натаптаныя гэтымі мышамі. І вялікае месца, сотак 30. Пад снегам – ледзяныя дарогі! У бакі, пад норы, пад дрэвы….
Знаю, што мышы найлепей любяць пад ёлкамі. А чаму? Адзін раз восенню, як замаразкі былі, гляджу: баравік сядзіць ля кораня ёлкі. Я – раз! – мох падняў, а там на каранях камароў аж серабрыста, адзін ля аднаго. Тысячы, мільёны. Дык вось мышы іх і ядуць. У зімой яны насякомых у асноўным ядуць.
Мядзведзь сышоў – толькі галінкі закалыхаліся
Адзін раз бачыў мядзведзя. І тое – нібы нехта цёмны стаіць, і потым толькі галінкі закалыхаліся. Два разы. Падышоў да квартальнай свежаразаранай – мядзвежыя сляды. Ён на ласёў паляваў, восенню. Я думаў: чаго ласі так носяцца? Хадзілі ж па балоце, нікога не баяліся.
Гладзіш ваўка – ён не разумее
Ваўкі не такая, як сабакі. Еду на ровары, цёмна, бяжыць воўк насустрач. Я па адной каляіне, ён па другой. Злез, іду. Разышліся. Метраў праз 10 гляджу – заходзіць за маю спіну. Я вымаю сякеру – бразь аб руль. Ён паглядзеў, галаву апусціў і далей пачухаў па сваё каляіне.
Ці баяцца ваўкоў? Калі трэба баяцца – не паспееш. Ну можна пакрычаць дзікім голасам, а хто цябе ночы там пачуе?
Воўк адзін пасябраваў з маёй Жучкай, тва тыдні прыходзіў. Потым Жучка засталася дома, а ён пачаў чапляцца да мяне. Хаджу, а ён ззаду падкрадзецца, тыцкае мордай мне ў спіну і хакае сядзіць, аж свеціцца ад задавальнення, што я не пачуў. Потым пачаў лапамі ў плечы піхаць. Думаю: скора галава-ногі паляту. Я пачаў гарлапаніць на яго: “Убірайся!” Адбег, паглядзеў, ці праўда. Завярнуўся і пайшоў. Больш не з’яўляўся.
Немцы адзін раз ехалі, заблукалі. Паказваюць: Сабака? Я кажу: “Nein. Wolf!” Смяюцца. Кажу: “Nein “гаў-гаў”.
Пераглянуліся. Падышоў, паказваю па спіне. У яго ж такая поўсць, як коўдра: да шкуры не дабярэшся. Кранацца яго я мог. Кранаешся – дык ён слухаіць. Вочы ўверх так, морду троху ўбок і слухае, што гэта ты робіш такое.
Сфатаграфіравалі разам з ваўком. Запрашалі па фатаграфію прыехаць. Яны тэхперсанал з ветрака ў вёсцы Мокрыца. У 90-я… Даўно гэта было.
Цікава было глядзець, як людзі ўпершыню бачаць жывога ваўка і не ведаюць, што ад яго чакаць: ці то ўцікаць, ці то застацца.